អារីស្តូត៖ ប្រព័ន្ធចាំបាច់ជាងឆន្ទះ ក្នុងការដឹកនាំប្រទេស
សង្ខេប៖ អារីស្តូតជាបិតានៃមុខវិជ្ជាវិទ្យាសាស្ត្រទាំងឡាយបានលើកឡើងថា ប្រព័ន្ធចាំបាច់ជាងឆន្ទះ នៅក្នុងការដឹកនាំប្រទេស ដើម្បីជៀសវាងអ្នកដឹកនាំជិះសេះលែងដៃ ហើយប្រជាធិបតេយ្យ តាមរយៈតំណាងគ្រប់គ្រង ដោយច្បាប់កំពូលជាមធ្យោបាយកណ្តាលមួួយ ដើម្បីធានាបាននូវតុល្យភាពអំណាចរវាងអ្នកដឹកនាំ និងប្រជាពលរដ្ឋ។
តាមទស្សនៈរបស់ផ្លាតុងជាកូនសិស្សរបស់សូក្រាតដែលជាស្ថាបនិកនៃទស្សនវិជ្ជា រដ្ឋមួយអាចគ្រប់គ្រងបានល្អ ឬមិនល្អ វាអាស្រ័យលើលក្ខណសម្បត្តិរបស់មេដឹកនាំ ជាជាងលើទម្រង់នៃរបបនយោបាយ។ ឬអាចនិយាយបានម្យ៉ាងទៀតថា រដ្ឋដែលគ្រប់គ្រងដោយរបបផ្តាច់ការ តែមានមេដឹកនាំប្រកបដោយគតិបណ្ឌិត វាប្រសើរជាងរដ្ឋដែលគ្រប់គ្រងដោយរបបប្រជាធិបតេយ្យតែមានមេដឹកនាំអសមត្ថភាព។
ផ្លាតុងថា រដ្ឋដែលល្អបំផុត គឺរដ្ឋដែលមានមេដឹកនាំជាទស្សនវិទូ ឬ “ស្តេចទស្សនវិទូ” ពោលគឺ គេមានជម្រើសពីរ ឬមួយ ត្រូវឲ្យទស្សនវិទូឡើងធ្វើជាមេដឹកនាំ ឬមួយ ត្រូវឲ្យអ្នកត្រូវធ្វើជាមេដឹកនាំខិតខំស្វែងរកចំណេះដឹងជាទស្សនវិទូ។
អារីស្តូតជាកូនសិស្សរបស់ផ្លាតុងនិងជាស្ថាបនិកនៃមុខវិជ្ជាជីវវិទ្យាក៏យល់ស្របដូចប្លាតុងដែរ ក៏ប៉ុន្តែគាត់ថា របបនយោបាយបែបនេះ គឺមានតែនៅលើក្រដាស ឬមានតែនៅក្នុងការស្រមើស្រមៃតែប៉ុណ្ណោះ។ រីឯនៅក្នុងការអនុវត្តជាក់ស្តែងវិញ គេកម្រនឹងរកបានណាស់ “ស្តេច-ទស្សនវិទូ” ដោយទស្សនវិទូមិនបានឡើងធ្វើស្តេច រីឯអ្នកបានធ្វើស្តេចមិនមែនជាទស្សនវិទូ។
អារីស្តូតយល់ឃើញថា របបនយោបាយតាមបែប “ស្តេច-ទស្សនវិទូ” របស់ផ្លាតុងនេះ គឺជារបបនយោបាយមួយ ដែលមានហានិភ័យខ្ពស់ ពីព្រោះថា នៅពេលដែលអំណាចត្រូវប្រមូលផ្តុំនៅក្នុងដៃបុគ្គលតែម្នាក់ ហើយបុគ្គលនោះមិនមែនជាអ្នកដឹកនាំប្រកបដោយគតិបណ្ឌិត វាងាយនឹងត្រូវប្រែក្លាយទៅជារបបផ្តាច់ការឃោរឃៅ ដែលមេដឹកនាំយកអំណាចទៅប្រើប្រាស់ ដើម្បីតែប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន ហើយជិះជាន់អ្នកទន់ខ្សោយ។ នៅពេលនោះ របបនយោបាយ “ស្តេច-ទស្សនវិទូ” ដែលជារបបដឹកនាំដ៏ល្អបំផុតនោះ ត្រូវប្រែក្លាយទៅជារបបផ្តាច់ការឃោរឃៅ ដែលជារបបដឹកនាំដ៏អាក្រក់បំផុតទៅវិញ។
ហេតុដូច្នេះហើយបានជាអារីស្តូតយល់ថា រវាងរបបនយោបាយមួយដែលពោរពេញដោយភាពអនាធិបតេយ្យ (ប្រជាធិបតេយ្យដោយផ្ទាល់) និងរបបនយោបាយមួយទៀតដែលល្អឥតខ្ចោះតែមិនអាចយកទៅអនុវត្តជាក់ស្តែង ("ស្តេច-ទស្សនវិទូ") គេអាចមានជម្រើសកណ្តាលមួយ គឺការដឹកនាំដោយមនុស្សមួយក្រុមតូច ដោយមនុស្សមួយក្រុមតូចនេះទទួលបាននូវការព្រមព្រៀង និងការប្រគល់សិទ្ធិអំណាចពីប្រជាជនទូទៅ ហើយអ្វីៗត្រូវប្រព្រឹត្តទៅនៅក្នុងក្របខណ្ឌនៃច្បាប់កំពូលមួយ ដែលមានចែងកំណត់ទាំងអំពីសិទ្ធិអំណាច និងការទទួលខុសត្រូវរបស់មេដឹកនាំ និងទាំងអំពីសិទ្ធិ និងកាតព្វកិច្ចរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ។
គោលគំនិតនេះគឺជាចំណុចចាប់ផ្តើមមួយ ដែលក្រោយមកបានវិវឌ្ឍទៅជារបបប្រជាធិបតេយ្យតាមរយៈតំណាង ដូចដែលគេយកមកអនុវត្តជាទូទៅ នៅក្នុងសម័យកាលបច្ចុប្បន្ន ដោយ “ច្បាប់កំពូល” ដែលអារីស្តូតបានលើកឡើង គឺជា “រដ្ឋធម្មនុញ្ញ”។
ផ្លាតុងថា រដ្ឋដែលល្អបំផុត គឺរដ្ឋដែលមានមេដឹកនាំជាទស្សនវិទូ ឬ “ស្តេចទស្សនវិទូ” ពោលគឺ គេមានជម្រើសពីរ ឬមួយ ត្រូវឲ្យទស្សនវិទូឡើងធ្វើជាមេដឹកនាំ ឬមួយ ត្រូវឲ្យអ្នកត្រូវធ្វើជាមេដឹកនាំខិតខំស្វែងរកចំណេះដឹងជាទស្សនវិទូ។
អារីស្តូតជាកូនសិស្សរបស់ផ្លាតុងនិងជាស្ថាបនិកនៃមុខវិជ្ជាជីវវិទ្យាក៏យល់ស្របដូចប្លាតុងដែរ ក៏ប៉ុន្តែគាត់ថា របបនយោបាយបែបនេះ គឺមានតែនៅលើក្រដាស ឬមានតែនៅក្នុងការស្រមើស្រមៃតែប៉ុណ្ណោះ។ រីឯនៅក្នុងការអនុវត្តជាក់ស្តែងវិញ គេកម្រនឹងរកបានណាស់ “ស្តេច-ទស្សនវិទូ” ដោយទស្សនវិទូមិនបានឡើងធ្វើស្តេច រីឯអ្នកបានធ្វើស្តេចមិនមែនជាទស្សនវិទូ។
អារីស្តូតយល់ឃើញថា របបនយោបាយតាមបែប “ស្តេច-ទស្សនវិទូ” របស់ផ្លាតុងនេះ គឺជារបបនយោបាយមួយ ដែលមានហានិភ័យខ្ពស់ ពីព្រោះថា នៅពេលដែលអំណាចត្រូវប្រមូលផ្តុំនៅក្នុងដៃបុគ្គលតែម្នាក់ ហើយបុគ្គលនោះមិនមែនជាអ្នកដឹកនាំប្រកបដោយគតិបណ្ឌិត វាងាយនឹងត្រូវប្រែក្លាយទៅជារបបផ្តាច់ការឃោរឃៅ ដែលមេដឹកនាំយកអំណាចទៅប្រើប្រាស់ ដើម្បីតែប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន ហើយជិះជាន់អ្នកទន់ខ្សោយ។ នៅពេលនោះ របបនយោបាយ “ស្តេច-ទស្សនវិទូ” ដែលជារបបដឹកនាំដ៏ល្អបំផុតនោះ ត្រូវប្រែក្លាយទៅជារបបផ្តាច់ការឃោរឃៅ ដែលជារបបដឹកនាំដ៏អាក្រក់បំផុតទៅវិញ។
ហេតុដូច្នេះហើយបានជាអារីស្តូតយល់ថា រវាងរបបនយោបាយមួយដែលពោរពេញដោយភាពអនាធិបតេយ្យ (ប្រជាធិបតេយ្យដោយផ្ទាល់) និងរបបនយោបាយមួយទៀតដែលល្អឥតខ្ចោះតែមិនអាចយកទៅអនុវត្តជាក់ស្តែង ("ស្តេច-ទស្សនវិទូ") គេអាចមានជម្រើសកណ្តាលមួយ គឺការដឹកនាំដោយមនុស្សមួយក្រុមតូច ដោយមនុស្សមួយក្រុមតូចនេះទទួលបាននូវការព្រមព្រៀង និងការប្រគល់សិទ្ធិអំណាចពីប្រជាជនទូទៅ ហើយអ្វីៗត្រូវប្រព្រឹត្តទៅនៅក្នុងក្របខណ្ឌនៃច្បាប់កំពូលមួយ ដែលមានចែងកំណត់ទាំងអំពីសិទ្ធិអំណាច និងការទទួលខុសត្រូវរបស់មេដឹកនាំ និងទាំងអំពីសិទ្ធិ និងកាតព្វកិច្ចរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ។
គោលគំនិតនេះគឺជាចំណុចចាប់ផ្តើមមួយ ដែលក្រោយមកបានវិវឌ្ឍទៅជារបបប្រជាធិបតេយ្យតាមរយៈតំណាង ដូចដែលគេយកមកអនុវត្តជាទូទៅ នៅក្នុងសម័យកាលបច្ចុប្បន្ន ដោយ “ច្បាប់កំពូល” ដែលអារីស្តូតបានលើកឡើង គឺជា “រដ្ឋធម្មនុញ្ញ”។
No comments: